පෙර නොතිබීම ඇසට*චක්ඛු ධාතුව+රූපාරම්මණය හෙවත්රූපායතනය* රූප මුණ ගැහීම සමග පහළවන ධර්මතාව විඤ්ඤාණයට කියන්නේ චක්ඛු විඤ්ඤාණය*චක්ඛායතනය සැකැස්ම* =(තිණ්ණං සංගති ඵස්සෝ) +වේදනා සංඤා චේතනා තණ්හා මනසිකාර---නැවත*මනධාතුවට ධම්ම ධාතුව* මනසට අරමුණ මුණ ගැහීම සමග පහළවන ධර්මතාව විඤ්ඤාණයට කියන්නේ මනෝ විඤ්ඤාණය*මනායතනය සැකැස්ම* =(තිණ්ණං සංගති ඵස්සෝ) +වේදනා සංඤා චේතනා තණ්හා මනසිකාර----------මෙම ක්‍රියාවලිය අනාත්මයි, සත්ව පුද්ගල සංඥාවෙන් තොරයි.මම යන්න මුලාවක්.
දකින දෙය ස්ථිර ලෙසම තියෙනවා යන මුලාවෙන් තොරවන්නට නම් යම් සම්මුති නමකින් ස්වභාවයකින් තොරව දකින්නට නම් පෙනෙන විටම අදහස විය යුත්තේ මේ දැකීම පෙර නොතිබීම හටගෙන එතැන ම ඉතිරි නැතිව අවසන් වන බවත් නැවත සිහිවෙනවා නම් එය මනසේ මුලාවක්මයි යනුවෙනි.මනසින් සිහිකිරීමේදී ද මනසද පෙර නොතිබීම හටගෙන එතැන ම ඉතිරි නැතිව අවසන් වන බවත් නැවත නැවත අඛණ්ඩව මේ සිද්ධාන්තය සිදුවීම බව වටහාගත යුතුය. ආයතනයෙන් ආයතනය මෙසේ සිදුවෙයි.
ඇස- මාංශ චක්ෂුසය (සම්මුතිය තුළ පමණක්හමුවේ)-
(පරමාර්ථ විමසීමේදී)-චක්ඛු ධාතුව-චක්ඛු ඉන්ද්‍රිය- මෙය සතර ධාතු නොවේ.
සම්මා දිට්ඨිය ඇතිවීමට මෙසේ වඩමු
දකින සියල්ල ඇසේ ස්පර්ශය ලෙසද,(චක්ඛු සම්පස්සය)
ඇසෙන සියල්ල කණේ ස්පර්ශය ලෙසද,(සෝත සම්පස්සය)
නාසයට දැනෙ ගන්ධයෝ සියල්ල නසයේ ස්පර්ශය ලෙසද,(ඝාණ සම්පස්සය)
දිවට දැනෙන සියල්ල දිවේ ස්පර්ශය ලෙසද,(ජිව්හා සම්පස්සය)
කයට දැනෙන පහස් සියල්ල කයේ ස්පර්ශය ලෙසද,(කාය සම්පස්සය)
සිතුවිලි සියල්ල මනසේ ස්පර්ශය ලෙසද,(මනෝ සම්පස්සය)
ජරා මරණ
මේ මොහොතේ ඇතිව නැතිව යන ධර්මතාව වන ඒ ඒ ආයතන 6 තුළ පංචුපාදනස්කන්ධ සැකසීමත්
ආයතන 6 සැකසීමත් (චක්ඛායතන සෝතායතන.....මනායතන)
හේතු යෙදෙන කොට ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන නිසා ඵලය ද අවසන් (සන්තතිය නිසා මෙය නොපෙනේ)
ඉහත ජරා මරණ ලෙස ප්‍රපංච ඔස්සේ මේ මොහොතේ පැනවෙන සියල්ල සිහිකරන්න එලෙසින්ම.
ඇති බවට හෝ නැති බවට මේ මොහොතේ හමුවන සියල්ල දෙස විමසිලිමත්වන්න. ඇසට හමුවන වර්ණ සටහන හැර වෙන යමක් තිබේද? ඒ ඔස්සේ සිතින් පනවා ගන්නා හැඩ තලය ප්‍රමාණය වටිනාකම් කැමැත්ත අකැමැත්ත ආදිය තිබුනේ ගොඩනැගුනේ කොහේද? සිතේය.
එසේනම් දකින සියල්ල ඉදිරියේ මුලා නොවිමට දකින මොහොතේම සිතන්න සියල්ල වර්ණ සටහන් ලෙසත්, ජරා මරණ ධර්මතා ලෙසත් සිතේ සංකල්පනා පමණක් බවත්/ පෙර නොතිබීම හේතු යෙදෙන කොට(ධාතු ගැටෙන කොට) ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන බැවින් ඉතිරි නැතිවම අවසන් වන බවත් පටිඝ සම්පස්සයෙන් අධි වචන සම්පස්සය ලෙසත් විතර්ක ලෙසත් හුදු ප්‍රපංච පමණක් ලෙසත්/ සසර දුක් ගෙන දෙන භයානක විෂක් ලෙසත් අනිත්‍ය ලෙසත් දුක් ලෙසත් අනාත්ම ලෙසත්.......................
ඇසෙන සියල්ල ඉදිරියේ මුලා නොවිමට අසන මොහොතේම සිතන්න සියල්ල ශබ්ද රූප ලෙසත්, සද්දායතන ලෙසත්, ජරා මරණ ධර්මතා ලෙසත් සිතේ සංකල්පනා පමණක් බවත්/ පෙර නොතිබීම හේතු යෙදෙන කොට(ධාතු ගැටෙන කොට) ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන බැවින් ඉතිරි නැතිවම අවසන් වන බවත් පටිඝ සම්පස්සයෙන් අධි වචන සම්පස්සය ලෙසත් විතර්ක ලෙසත් හුදු ප්‍රපංච පමණක් ලෙසත්/ සසර දුක් ගෙන දෙන භයානක විෂක් ලෙසත් අනිත්‍ය ලෙසත් දුක් ලෙසත් අනාත්ම ලෙසත්.......................
නාසයට දැනෙන ගන්ධයන් සියල්ල ඉදිරියේ මුලා නොවිමට නාසයට ගන්ධයන් දැනෙන මොහොතේම සිතන්න සියල්ල ගන්ධ ධාතුව හෙවත් ගන්ධ රූපය ලෙසත්, ගන්ධායතන ලෙසත්, ජරා මරණ ධර්මතා ලෙසත් සිතේ සංකල්පනා පමණක් බවත්/ පෙර නොතිබීම හේතු යෙදෙන කොට(ධාතු ගැටෙන කොට) ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන බැවින් ඉතිරි නැතිවම අවසන් වන බවත් පටිඝ සම්පස්සයෙන් අධි වචන සම්පස්සය ලෙසත් විතර්ක ලෙසත් හුදු ප්‍රපංච පමණක් ලෙසත්/ සසර දුක් ගෙන දෙන භයානක විෂක් ලෙසත් අනිත්‍ය ලෙසත් දුක් ලෙසත් අනාත්ම ලෙසත්.......................
දිවට දැනෙන රස සියල්ල ඉදිරියේ මුලා නොවිමට රස දැනෙන මොහොතේම සිතන්න සියල්ල රස ධාතුව ලෙසත්,රසායතනය ලෙසත් රස රූපය ලෙසත්, ජරා මරණ ධර්මතා ලෙසත් සිතේ සංකල්පනා පමණක් බවත්/ පෙර නොතිබීම හේතු යෙදෙන කොට(ධාතු ගැටෙන කොට) ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන බැවින් ඉතිරි නැතිවම අවසන් වන බවත් පටිඝ සම්පස්සයෙන් අධි වචන සම්පස්සය ලෙසත් විතර්ක ලෙසත් හුදු ප්‍රපංච පමණක් ලෙසත්/ සසර දුක් ගෙන දෙන භයානක විෂක් ලෙසත් අනිත්‍ය ලෙසත් දුක් ලෙසත් අනාත්ම ලෙසත්.......................
කයට දැනෙන පහස සියල්ල ඉදිරියේ මුලා නොවිමට කයට පහස දැනෙන මොහොතේම සිතන්න සියල්ල පොට්ඨබ්බය ලෙසත්, පොට්ඨබ්බායතනය ලෙසත්
පොට්ඨබ්බ රූපය ලෙසත් ජරා මරණ ධර්මතා ලෙසත් සිතේ සංකල්පනා පමණක් බවත්/ පෙර නොතිබීම හේතු යෙදෙන කොට(ධාතු ගැටෙන කොට) ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන බැවින් ඉතිරි නැතිවම අවසන් වන බවත් පටිඝ සම්පස්සයෙන් අධි වචන සම්පස්සය ලෙසත් විතර්ක ලෙසත් හුදු ප්‍රපංච පමණක් ලෙසත්/ සසර දුක් ගෙන දෙන භයානක විෂක් ලෙසත් අනිත්‍ය ලෙසත් දුක් ලෙසත් අනාත්ම ලෙසත්.......................
සිතෙන සියල්ල ඉදිරියේ මුලා නොවිමට හිතෙන මොහොතේම සිතන්න සියල්ල සංකල්පනා ලෙසත්, මනායතනය ලෙසත්, විත්තජ රූප ලෙසත්, ජරා මරණ ධර්මතා ලෙසත් සිතේ සංකල්පනා පමණක් බවත්/ පෙර නොතිබීම හේතු යෙදෙන කොට(ධාතු ගැටෙන කොට) ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන බැවින් ඉතිරි නැතිවම අවසන් වන බවත් අධි වචන සම්පස්සය ලෙසත් විතර්ක ලෙසත් හුදු ප්‍රපංච පමණක් ලෙසත්/ සසර දුක් ගෙන දෙන භයානක විෂක් ලෙසත් අනිත්‍ය ලෙසත් දුක් ලෙසත් අනාත්ම ලෙසත්.......................
සම්මා සංකල්පයන් ගෙන ලෝකය දකින්න. (නෙක්ඛම්ම, අව්‍යාපාද, අවිහිංසා)
පරිහරණය කරන සියල්ලෙහි ආශ්වාදයන්ට වඩා ආදීනව වැඩි ලෙසින් දැක නිස්සරණයන්ට හිත තබන්න.
සංඤා විපල්ලාසයන්ගෙන් තොරව දකින්න. සැප ලෙස නොව දුක් වශයෙන්ද, සුබ ලෙස නොව අසුභ වශයෙන්, නිච්ච ලෙස නොව අනිච්ච වශයෙන්, ආත්ම ලෙස නොව අනාත්ම වශයෙන් දකින්න.
මහා භූත හා උපාදාය රූප කිසිවක් ආත්ම ස්වභාවයට අයත් නැති වග දකින්න
රූපය මනසේ හුදු මායාවක් පමණි. වර්ණ ධාතු ඔස්සේ හැඩ තල මනසින් ගනිමින් බාහිරින් දැකීම අවිද්‍යාවයි.
ලෝකය නමින් මේ මොහොතේ මනසට හමුවන හේතු යෙදෙන කොට ඇතිවී යෙදුණු හේතු එසැණින් අවසන් වන සියල්ල මනසේ මායාවන් පමණි.
කාල පරාශයන් ගෙන බලන්න. ඊයේ නම් වූ දවස කෝ? එය හුදු සංකල්පයක් පමණක් නොවේද? අතීතය නිරුද්ධය. අනාගතය තවම පැමිණ නැත. එය ද හුදු මනකඃල්පිතයක්මය. ඒ දෙකම මේ මොහොතේ සිතුවිලි මාත්‍රයන්ය. තත්පරයෙන් තත්පරය ගෙවි ගෙවී යනවා ඒවා එකතුවෙනවා කියා දෙයක් තිබේද? එය මනසින් හදාගෙන එකතුකරගෙන විනාඩිය පැය දවස සතිය මාසය අවුරුද්ද නමින් සංකල්ප ගොඩ නැගීම උන්මත්තක පෘතග්ජන ස්වභාවය නෙවේද? සැබෑවටම (ඇති බවට හෝ නැති බවට හෝ ) මේ මොහොත තුළ පමණක් අත්දකින ලෝකයක් ජීවිතයක් මිස කිසිවක් නැත.
සිහියෙන් වර්තමානයේහරි මැදම හිදින්න. මේ මොහොතේ යෙදෙන ධර්මතාවට සිත තබන්න. එය වේගවත් ක්‍රියාවලියක් වුවද එහි වේගය ගැන සිතීම අනවශ්‍යය. සත්‍ය ලෙසින් ම සිදුවන ධර්මතාව මෙනෙහි කරන්න. ඒ ලෝකයන් කෙරෙහි කළකිරීම ඇති වන තුරු නුවණින් විමසන්න.
මේ මොහොතේ ඇතිව නැතිව යන සිතුවිලි මිස කාලත්‍රයක් පනවා ගැනීම පුද්ගලභාවයේ ඇති අවිද්‍යා සහගත දෝෂයන්ය. මේ මොහොතේ ඇතිව නැතිව යන සිතුවිලි වලින් මිස ලෝකයක් අපට කිසිකලෙක අන් ක්‍රමයකට මුණ නොගැහේ.
යමක් හෝ දෙයක් හෝ පුද්ගලයෙක් හෝ සිදුවීමක් සිහිකිරීම හුදු සංකල්පයක් පමණක් නොවේද? හේතුව (එවැන්නක් ඇති බවට මනසට එන්නේ මුලා ස්වභාවය නිසාය) ඇති බවට හෝ නැති බවට මේ මොහොතේ ගොඩනැගෙන සිතිවිලි මාත්‍රය යෙදෙනවා නම් පමණක් ඒවා ඇති බවට හෝ නැති බවට මේ මොහොතේ හමුවේ. ඒවාද ඇති බවට හෝ නැති බවට මේ මොහොතේ ම අවසන් වේ.
දැකීම දැකීම් මාත්‍රය පමණි. එම දැක්ම මනසින් යළි සිහිකිරීම ප්‍රපංච බවට පත්වේ.දැකීම මුලාවෙන් නම් මුලාවට පත් ප්‍රථිපල හමුවේ.
